Lời Đức Đạt Lai Lạt Ma

Thời gian không đợi ai. Kể từ khi chào đời, chúng ta cứ từng phút từng giây tiến đến gần đoạn kết, về cái chết. Đời sống con người là như vậy, thế giới này, vũ trụ này, tất cả đều như vậy cả…

Tâm của chúng ta đây, cho dù hiện tại chứa đầy vô minh và khổ đau, vẫn có thể chuyển thành tâm giác ngộ của một đấng Phật đà. Nếu nói về vật chất tiền tài thì đúng là nên tri túc, đừng ham muốn. Nhưng trên lĩnh vực tâm linh, vì tiềm năng của tâm thức con người không giới hạn mà đời sống thì lại có hạn, cho nên phải cố gắng tối đa, tận dụng khoảng thời gian sống ngắn ngủi để làm hết những gì tâm có thể làm được, nhờ kiếp người quý giá này…

Lời Đức Đạt Lai Lạt Ma

Monday, October 2, 2017

Giáo dục học đường: “nhu nhơ” hay “hà khắc?”

Cô hiệu phó trường Lương Thế Vinh
Văn Thùy Dương trả lời phỏng vấn
Hai vấn đề nổi cộm lại dính đến hai trường dân lập đã thu hút được quá nhiều sự quan tâm của dư luận thời gian qua, đặc biệt trên các mạng xã hội. Một trường gây ồn ào vì chuyện tăng học phí, không phải là điều tôi quan tâm, nhưng sau khi nghe một câu cảm thán của một phụ huynh thì tôi tìm thấy có điểm chung với câu chuyện của trường thứ hai…

Đó là vấn đề “kỷ luật hay không kỷ luật” trong nhà trường, khi mà bà mẹ kia thổ lộ: “Em quyết định cho con em lên lớp 6 không học trường V nữa, vì một phần học sinh trường đó vô kỷ luật quá. Em không rõ nhà trường quản lý ra sao, thày cô bị dọa đuổi việc nhiều hay do quan điểm giáo dục mà sinh ra sợ học sinh, học sinh nhờn và rất hư. Nay con em học trường khác rồi lại xảy ra chuyện tăng học phí này, thật may mắn quá.” Còn chuyện trường thứ hai, đang “nóng rẫy” các diễn đàn làm cha mẹ chuyện “chưa vơi nụ cười, đã rơi nước mắt,” và tranh cãi cũng chỉ xoay quanh chuyện có nên áp dụng phương pháp giáo dục kỷ luật sắt, thậm chí đến mức hà khắc vào cho con em chúng ta hay không?

Bản thân tôi trải qua cả cuộc đời đi học phổ thông 11 năm (hệ cũ) chỉ có vài năm đầu cấp, và một năm lớp 5 được thày chủ nhiệm tâm lý, yêu học trò; còn thì các năm khác năm nào cũng là chủ một bộ sưu tập “bản kiểm điểm,” hầu hết là những lỗi vặt vãnh, nhỏ nhặt. Bản kiểm điểm nhiều đến mức, mẹ tôi cũng là cô giáo phải than lên rằng “Làm thày cô mà hơi tí hành học sinh và bố mẹ học sinh bằng bản kiểm điểm như thế, thì là bất lực. Những lỗi bé tí như thế này thì có gì mà đáng phải kiểm điểm đâu…”

Sau khi ra trường (trung học) vài chục năm, gặp lại thày giáo cũ, tôi cũng đã thẳng thắn nói với thày về cách giáo dục hà khắc thày đã áp dụng với chúng tôi, hiện nay không còn phù hợp nữa và “cách đó học sinh hiện nay chúng nó không chịu đâu…” Nhưng chính thày giáo của tôi vẫn giữ nguyên quan điểm cũ, và cho rằng “tôi không áp dụng như thế làm sao các anh các chị thành đạt như bây giờ?” Nghe như vậy, tôi hiểu và tiếc, vì thày vẫn không hướng được học sinh của mình có được một cuộc sống hạnh phúc, vì thày vẫn đang nhìn vào địa vị xã hội và số tiền mà học sinh mình kiếm được. Chính vì vậy mà bản thân thày, không hạnh phúc cũng như rất nhiều học sinh của thày dù “thành đạt,” vẫn không hạnh phúc.

Tôi muốn kết luận cho bài viết của mình ở ngay đầu bài viết, rằng dù chọn phương pháp giáo dục nào, điều chúng ta mong muốn vẫn là con cái chúng ta được hạnh phúc. Chúng cần được hạnh phúc từ ngay còn ở tuổi thơ, sống trong gia đình, học trong nhà trường, và sau này ra đời cũng sẽ vẫn được hạnh phúc. Mà để đạt được như thế, bọn trẻ của chúng ta phải được trang bị đầy đủ cả đạo đức, sức khỏe lẫn tri thức.

Tôi có hai con, cháu đầu khả năng tập trung kém, nên nếu “căng” một chút, gây sức ép một chút… thì cháu tập trung hơn, hiệu quả học tập cao hơn. Cháu thứ hai ngược lại, tự có khả năng gây sức ép cho mình, do đó lại phải giúp cháu tự giảm căng thẳng. Gần đây do tham gia vào một số nhóm giáo dục cho trẻ, tôi nhận thấy mỗi hình mẫu đều có ưu và nhược điểm riêng. Cháu thì được chiều quá, sinh ra vô kỷ luật, luôn luôn đặt mình ra ngoài một cách… vô tổ chức, và cũng không được tập thể chấp nhận. Cháu khác thì lại bị áp dụng một chế độ hà khắc quá, biến thành rô-bốt và không thể thể hiện được bản thân, không chủ động, sáng tạo trong bất cứ việc gì.

Quay lại với câu chuyện thày giáo cũ của tôi, chúng ta phải chấp nhận một thực tế là ở thời của “thế giới phẳng” và bùng nổ truyền thông, mạng xã hội len lỏi vào mọi ngóc ngách, chắc chắn phương pháp giáo dục áp đặt, đến mức hà khắc không thể còn phù hợp. Sẽ đến lúc chúng ta nhận ra rằng, “dỗ dành ngọt ngào nó còn chưa chắc đã nghe nữa là áp đặt hà khắc.” Bất cứ chuyện gì, học sinh cũng có thể tìm sự đồng cảm trên mạng xã hội, mà điều đó thì hại nhiều hơn là lợi, vì bản thân chúng ta là người lớn mà còn chưa thống nhất được ý kiến, đồng thời còn đầy nghiêng ngả,t thành kiến và nóng giận, làm sao tuổi “ăn chưa no, lo chưa tới” có cư xử khôn ngoan cho được.

Lại nói chuyện “bản kiểm điểm như bươm bướm,” cũng thật tình cờ trong câu chuyện với cô chủ nhiệm con trai lớn của tôi hiện nay, cô nói về đúng chuyện này: có những cháu có thiên hướng năng động hơn các cháu khác, “tinh hoa phát tiết ra ngoài,” nên sẽ có những biểu hiện kiểu hiếu động, nghịch ngợm, hay nói tự do (không phải là tăng động, giảm chú ý đâu nhé!) Cô cho rằng như thế không phải là điều xấu, thậm chí là tốt. Trong cuộc đời đi dạy của cô, những học sinh như thế sau này dễ thành công hơn trên đường đời hơn, đặc biệt ở những nghề cần sử dụng ngôn ngữ như dẫn chương trình, phóng viên…

Có một điều tôi đồng quan điểm với cô giáo: tôi cũng vậy, chưa bao giờ đánh con, không phải là vì hiền lành gì, mà cố gắng để dành chuyện đó cho… dịp quan trọng nhất. Điều đó có nghĩa là, khi bạn áp dụng biện pháp kỷ luật lên học sinh, đặc biệt với những cháu có xu hướng “năng động” hơn các cháu khác, bạn cũng sẽ phải chuẩn bị tinh thần để áp dụng cho cháu một bản kiểm điểm khác… và cứ thế, cứ thế… Nếu như ở trường dân lập, đến khi bản kiểm điểm quá nhiều, có thể sẽ phải đến nước từ chối hợp đồng đào tạo với gia đình, đồng nghĩa với đuổi học.

Còn thày giáo chủ nhiệm tôi năm lớp Năm thì mỗi câu nói tự do trong giờ học của học sinh, mỗi trò nghịch ngợm… thày đều biến thành một… chuyện đùa to hơn, làm cả lớp đều cười vui, và kết quả là giờ học bao giờ cũng như một buổi sinh hoạt ngoại khóa vui vẻ tuyệt vời.

Mẹ tôi đã tỏ ra là đúng, “làm căng lên với học sinh như thế, cũng đồng nghĩa với bất lực.” Nhìn lại năm năm học tiểu học của con trai mình, tôi nhận ra một điều năm nào cô giáo hiền lành, thậm chí quá hiền, các con rất vui vẻ; nhưng thường cô cũng khó xử lý được những vấn đề nghiêm trọng xảy ra. Năm nào cô quá nghiêm khắc, đồng nghĩa với những vấn đề nghiêm trọng xảy ra nhiều hơn nhiều và do nghiêm quá thì cô cũng cứng nhắc, việc xử lý vấn đề chẳng phải lúc nào cũng ổn thỏa. Chỉ cô nào kết hợp được hợp lý giữa mềm dẻo và nghiêm khắc, thì kết quả chung của lớp mới thực sự ổn thỏa.

Đến đây tôi nhớ tới trường hợp “Mẹ hổ” (người Mỹ gốc Hoa) năm ngoái, bằng phương pháp giáo dục hà khắc mà đạt kết quả, “được cho rằng” là con cái thành đạt hay thành công trong cuộc sống. Từ góc độ cá nhân, tôi không cho đây là cách nhìn nhận đúng đắn: cuộc sống, xã hội đâu phải lúc nào cũng phải tranh đấu, chà đạp lên người khác để vượt lên, mà có biết bao điều tốt đẹp, để sống, để yêu thương. Dạy con biết yêu thương, để có cuộc sống an vui, hạnh phúc tốt hơn là cố sống cố chết vượt lên đầy thắng thua như thế.

Tuy nhiên, nói đi thì cũng phải nói lại, trường học là phải có kỷ luật, chứ không phải là cái chợ, mà đến chợ cũng phải có nội quy của chợ chứ không phải muốn làm gì cũng được. Đây cũng là điểm gây khó cho cả những người đang “làm giáo dục” lẫn các vị phụ huynh học sinh. Ít ai có thể hình dung ra ranh giới giữa “hà khắc” và “nhu nhơ” thậm chí ngay cả những người được gọi là “làm giáo dục” tức mở trường dân lập, cũng khó thực hiện được rạch ròi. Hay nhất là học sinh tự nguyện chấp hành kỷ luật của trường một cách vui vẻ - điều này chẳng cứ gì nước ta, mà tôi cho rằng ở đâu cũng sẽ khó như thế. Tuy nhiên việc xây dựng nếp nghĩ, nếp sống văn minh một cách vững chắc cho học sinh, thì kỷ luật nhà trường với các cháu sẽ dễ được chấp nhận hơn.  

Tưởng khó, nhưng có một điều chắc chắn chúng ta làm được, và là điều phải làm là thiết lập sự công bằng. Nếu như từ góc độ những người “làm giáo dục” mà công bằng, thì dù có hà khắc vẫn cứ làm cho người khác tâm phục khẩu phục được, còn nếu đã không công bằng thì sẽ còn gây tranh cãi.

Chúng ta quên hẳn một điều rằng việc nuôi dạy con, không chỉ đòi hỏi và trông chờ ở nhà trường, mà vai trò chủ yếu thực ra chủ yếu thuộc về gia đình, và việc giáo dục diễn ra ngoài nhà trường thì ở nhà và ngoài xã hội, cả hai trường hợp sau thì gia đình đóng vai trò rất quan trọng. Chính vì vậy, việc thiết lập công bằng còn là điều cần thiết cho mỗi chúng ta, là các bậc phụ huynh nữa. Chẳng hạn, chúng ta sẽ không thể yêu cầu con cái không được hút thuốc, khi chính chúng ta cũng hút thuốc… Mấy ngày qua, theo dõi các diễn đàn, các cuộc tranh luận xung quanh hai trường dân lập, dù hai vấn đề là khác nhau, nhưng có một điểm chung rất đáng sợ, là quá nhiều vị phụ huynh phản ứng với “câu chuyện giáo dục” bằng cách chửi bới rất bậy bạ và có thể nói là tục tằn. Tôi cứ băn khoăn, không hiểu chúng ta mong ước gì ở con cái, khi chính chúng ta cũng không làm chủ được bản thân. Chắc chắn chúng ta không mong nhìn thấy chúng cũng tục tằn, thô lỗ như thế. Thường thì chúng ta hay tự biện hộ là “xã hội nhiều tiêu cực quá,” hoặc cách khác là “khuất mắt con” chúng có biết đâu mà sợ. Điều này sai – ta đã nghĩ được, nói được, viết được trên mạng xã hội, thì một ngày sẽ “biểu diễn” trước mắt con cái. Có thể chúng sẽ ngạc nhiên một chút, nhưng rồi mau chóng “sao chép…” Cách hành xử như vậy là không công bằng: yêu cầu người khác trong sạch, trong khi chính chúng ta lại làm bậy.

Mỗi người, phải tìm được cho chính mình, gia đình, con cái… một con đường phù hợp nhất để đi, còn giải pháp hoàn hảo thì chắc sẽ không bao giờ có.

Bài trên Tuần Việt Nam tại đây


Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây 

No comments:

Post a Comment